Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Ο όρος «σχολικός εκφοβισμός» ή bullying όπως έχει γίνει ευρέως γνωστό, αναφέρεται στο φαινόμενο της παιδικής παραβατικότητας. Ο όρος σχολική βία περιλαμβάνει ένα εύρος συμπεριφορών με χαρακτηριστικό τη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων με στόχο την πρόκληση αναστάτωσης στο θύμα. Άρα είναι μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές του σχολείου.
Μορφές εκφοβισμού
Οι μορφές της σχολικής βίας είναι:
- Σωματική: Πρόκειται για άσκηση σωματικής βίας (σπρωξίματα, σκουντήματα, κλωτσιές) με σκοπό τον την απειλή ή τραυματισμό του θύματος.
- Λεκτική: Συστηματική χρήση υβριστικών εκφράσεων, προσβολών και απειλών με σκοπό τον εξευτελισμό και τη μείωση της αυτοπεποίθησης του θύματος.
- Ψυχολογική-Συναισθηματική: Αποσκοπεί στη καλλιέργεια αισθήματος φόβου για το θύμα. Αφορά την απομόνωση του θύματος από παρέες, τον εκβιασμό, την καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, τις μικροκλοπές με σκοπό τον περιορισμό των διαπροσωπικών επαφών του θύματος μέσω του συναισθηματικού αποκλεισμού.
- Σεξουαλική: Περιλαμβάνει την σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση, ανεπιθύμητα αγγίγματα, απειλές, άσεμνες πράξεις, προσβλητικά μηνύματα αλλά και λεκτική παρενόχληση.
- Ηλεκτρονική: Γνωστή και ως cyberbullying αποτελεί την πιο σύγχρονη μορφή σχολικού εκφοβισμού και αναφέρεται στην γελοιοποίηση του θύματος στο διαδίκτυο διαδίδοντας φήμες ή με αποστολή εικόνων και βίντεο που εξευτελίζουν το θύμα.
Τι ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ σχολικός εκφοβισμός:
- Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι ίσης δύναμης και όχι άνισης, λόγω αριθμού, σωματικής διάπλασης, κοινωνικής θέσης, κουλτούρας, τότε πρόκειται για σύγκρουση, βίαιη ίσως, αλλά όχι εκφοβιστική συμπεριφορά.
- Εκτός από την ισότητα στη δύναμη, παρατηρείται επίσης όμοια συναισθηματική αντίδραση, που σημαίνει ότι και οι δύο μαθητές είναι θυμωμένοι και όχι όπως στον εκφοβισμό όπου ο μαθητής – στόχος φοβάται και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
- Υπάρχει επίσης η περίπτωση του πειράγματος, όπου οι μαθητές κάνουν αστεία μεταξύ τους διασκεδάζοντας και οι δύο αληθινά.
Αντιμετώπιση
Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού απαιτεί την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, αξιοποίηση και ανάπτυξη κοινών δράσεων από το σύνολο όλων των εμπλεκομένων, δηλαδή του σχολείου, της οικογένειας και της τοπικής κοινωνίας.
Συμβουλές προς τους γονείς του θύματος
- Οι γονείς οφείλουν να
αποτελούν παράδειγμα και να μαθαίνουν στα παιδιά την έννοια της
διαφορετικότητας και της ισότητας. Όλοι είμαστε ίσοι αλλά όχι ίδιοι. Αν
εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι το
παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το
παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και
στις Διευθύνσεις των σχολείων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να
αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο.
- Ποτέ μην πείτε στο παιδί σας να αγνοήσει την εκφοβιστική συμπεριφορά, ούτε να του ρίξετε οποιανδήποτε ευθύνη. Αντιθέτως, ενθαρρύνετε το να μιλήσει και παροτρύνετε το σε συζήτηση.
- Εξηγείστε του ότι ο εκφοβισμός είναι απαράδεκτη συμπεριφορά και ότι το ίδιο δεν φταίει σε κάτι, γι’ αυτό και πρέπει να μιλήσει σε εσάς.
- Μην ενθαρρύνετε το παιδί σας να έλθει σε αντιπαράθεση με τον θύτη, ελέγξτε τα δικά σας συναισθήματα και χειριστείτε την κατάσταση διακριτικά.
- Επικοινωνήστε ΑΜΕΣΑ με τον αρμόδιο εκπαιδευτικό του σχολείου και θέστε υπόψη του το περιστατικό για να επιληφθεί της κατάστασης. Συνεργαστείτε στενά με τον υπεύθυνο δάσκαλο/καθηγητή για επίλυση του προβλήματος.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να αναπτύξει εξωσχολικά ενδιαφέροντα που θα το βοηθήσουν να ενδυναμωθεί (ψυχικά) και να συναναστρέφεται με μαθητές που είναι πιο φιλικοί απέναντι του.
- Συνεργαστείτε στενά με τον υπεύθυνο δάσκαλο/καθηγητή για επίλυση του προβλήματος.
- Απευθυνθείτε σε ειδικούς αν κρίνετε ότι είναι απαραίτητο.
- Το σημαντικότερο που πρέπει να καταλάβεις είναι ότι ΔΕΝ ΦΤΑΙΣ ΕΣΥ. Φταίει ο εκφοβιστής ή αλλιώς θύτης.
- Μην ακούς τι λένε οι bullies-οι νταήδες. Έχουν σκοπό να σε πληγώσουν, εσύ μη τους κάνεις τη χάρη, αγνόησέ τους και μη στεναχωριέσαι.
- Αν επιμένουν, κοίταξέ τους στα μάτια και πες τους καθαρά και σταθερά ΣΤΑΜΑΤΑ ή ΠΑΡΑΤΑ ΜΕ και φύγε. Αν σου πήραν κάτι, επέμενε να επαναλαμβάνεις αυτό που θες να πεις (όπως ένας δίσκος που έχει κολλήσει) ανεξάρτητα από τις αντιδράσεις του άλλου.
- Μίλα σε κάποιον ενήλικα, γονιό, δάσκαλο ή καθηγητή. Να αναφέρεις ξεκάθαρα τι ακριβώς συνέβη, πότε, πού και από ποιους.
- Αν φοβάσαι μη σε χτυπήσουν, φρόντιζε να έχεις πάντα κάποιον μαζί σου για παρέα.
- Έχεις το δικαίωμα να λες όχι, χωρίς να απολογείσαι και χωρίς να χαμογελάς. Έχεις το δικαίωμα να σου φέρονται με σεβασμό. Έχεις το δικαίωμα να κάνεις λάθη και να επανορθώνεις. Έχεις το δικαίωμα να αρνείσαι αυτό που σου ζητούν οι άλλοι, χωρίς να νιώθεις ένοχος ή εγωιστής. Έχεις το δικαίωμα να ζητάς αυτό που θες κι άλλος να σου αρνηθεί. Έχεις το δικαίωμα να λες «δεν ξέρω», να σε ακούν, να σε παίρνουν στα σοβαρά, να ρωτάς τις απορίες σου.
Τι να κάνουν οι γονείς του δράστη
• Σταματήστε το παιδί αμέσως μόλις παρατηρήσετε επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σας προς άλλα παιδιά. Εφαρμόστε σταθερά όρια και ποινές με συνέπεια. Μην το παίρνετε ελαφρά.
• Οι ποινές ΔΕΝ περιλαμβάνουν σωματική τιμωρία.
• Συζητείστε μαζί του για το τι μπορεί να του συμβαίνει- μήπως το απασχολεί ή στεναχωρεί κάτι. Εξηγείστε του ότι η συμπεριφορά αυτή είναι απαράδεκτη και ότι το αντίκτυπο στα άλλα παιδιά είναι πολύ βαρύ.
• Αποθαρρύνετε άλλα μέλη της οικογενείας σας να παρουσιάζουν εκφοβιστικές συμπεριφορές.
• Διδάξετε στο παιδί σας τεχνικές χαλάρωσης και τρόπους επίλυσης συγκρούσεων, χωρίς βία : πώς να λένε όχι και πώς να ζητούν αυτό που θέλουν με ευγενικό τρόπο.
• Μη χτυπάτε τα παιδιά ως τιμωρία για την επιθετική τους συμπεριφορά. Τους διδάσκετε ακριβώς αυτό που θέλετε να σταματήσουν: τη βία. Προτιμήστε την αφαίρεση προνομίων ως τιμωρία.
• Συζητείστε με το δάσκαλο για την αντιμετώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού σας. Επικοινωνήστε με τους γονείς του παιδιού-θύματος και καθησυχάστε τους ότι αντιμετωπίζετε το πρόβλημα.
• Επαινείτε και ενισχύετε το παιδί σας κάθε φορά που επιδεικνύει συνεργατικές και φιλικές συμπεριφορές προς άλλα παιδιά .Αν το παιδί εκφοβίζει επειδή είναι απομονωμένο, προσπαθήστε να το βοηθήσετε να βρει έστω κι έναν φίλο, στον οποίο θα φέρεται με σεβασμό.
• Προσπαθήστε να του δώσετε πρωτοβουλίες και ευθύνες, να το εντάξετε σε δημιουργικές δραστηριότητες, όπως εθελοντισμό.
• Αν το παιδί εκφοβίζει επίμονα και καταναγκαστικά, ίσως είναι χρήσιμη η ψυχοθεραπευτική βοήθεια.
Τι να κάνουν οι εκπαιδευτικοί
• Οι εκπαιδευτικοί έχουν ευθύνη για την ασφάλεια των παιδιών και τη δημιουργία πολιτισμένου κλίματος στο σχολείο.
• Εξηγείστε από την πρώτη ημέρα στα παιδιά τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός κι ότι είναι ευθύνη όλων των παιδιών να αναφέρουν αν αντιληφθούν κάτι. Μαθητές, που εκφοβίζουν στη γειτονιά, δεν τολμούν να το κάνουν σε σχολεία, όπου οι κανόνες είναι ξεκάθαροι και οι παραβάσεις τους τιμωρούνται πάντα.
• Διδάξτε τα παιδιά να σέβονται τις διαφορές μεταξύ τους. Διδάξτε στα παιδιά τεχνικές διεκδικητικότητας και ενίσχυσης αυτοπεποίθησης.
• Διδάξτε σε όλα τα παιδιά ότι οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι.
• Κανείς δεν πρέπει να ανέχεται τον εκφοβισμό, αλλά να τον αναφέρουν.
• Μιλήστε στο παιδί-θύτη ιδιαιτέρως για τη συμπεριφορά του, τις συνέπειες και τις κυρώσεις που θα έχει αν συνεχίσει. Μην πιστεύετε ψευτο-δικαιολογίες, ότι απλά παίζαμε και γελάγαμε: Αν ήταν παιχνίδι διασκέδαζαν και γέλαγαν όλοι;
• Κρατήστε γραπτές μαρτυρίες και παρουσιάστε τις στο σύλλογο διδασκόντων και τους γονείς των εμπλεκόμενων παιδιών. Ζητήστε από τους συναδέλφους να είναι επίσης σε επιφυλακή.
• Δώστε κατάλληλη ποινή στον εκφοβιστή, να είστε συνεπείς.
• Επιμείνετε από τον εκφοβιστή να ζητήσει συγνώμη από το παιδί-θύμα, καθώς και να επιστρέψει ότι πράγματα ή χρήματα του έχει αποσπάσει.
• Ενημερώστε τους γονείς του θύτη.
• Προσπαθήστε να σπάσετε την κλίκα των εκφοβιστών, αν έχει δημιουργηθεί κάτι τέτοιο.
• Συνήθως το πιο επιθετικό παιδί δρα ως αρχηγός, ενώ άλλα παιδιά ακολουθούν από φόβο. Κρατήστε στενότερη επιτήρηση στο επιθετικότερο παιδί και προσπαθήστε να προσανατολίσετε τα υπόλοιπα παιδιά σε άλλες δραστηριότητες και σε υποστήριξη των συμμαθητών τους.
Τα παιδιά δικαιούνται να ζουν και να εργάζονται σε ένα
σχολικό περιβάλλον που τους παρέχει ασφάλεια, ηρεμία και σεβασμό, γιατί η
παραβίαση των δικαιωμάτων ακόμη κι όταν γίνεται από συνομηλίκους, προκαλεί
μεγάλη ψυχική οδύνη. Είναι σημαντικό να στοχεύσουμε στη δημιουργία μιας κοινωνίας
όπου η ποικιλομορφία και η διαφορετικότητα είναι σεβαστές και η αξιοπρέπεια του
ανθρώπου εκτιμάται και ενθαρρύνεται. Να γνωρίζουμε μόνο τα θέματα δεν είναι
αρκετό. Πρέπει επιπλέον να προσπαθήσουμε να είμαστε συνεπείς στις στάσεις και
τις πράξεις μας.
Πηγη: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Περιοδικό Επιστημονικών και Εκπαιδευτικών Ερευνών Μέντορας